Zależności pomiędzy naszym funkcjonowaniem, a klimatem są dość oczywiste. Klimatowi podporządkowane są różne sfery życia człowieka, jednak o ile stosunkowo proste jest indywidualne, bieżące dostosowywanie ubierania się, czy nawet budownictwa do klimatu odbieranego jako stan pogody, o tyle towarzyszące nam współcześnie zmiany klimatu wywołują niepokój i refleksje dotyczące głównie warunków produkcji żywności: gospodarowania wodą, w tym dostępności i jakości wody, zasobności gleb czy wzrastających średnich temperatur powietrza. W tym miejscu dotykamy przede wszystkim problemów i wyzwań związanych z produkcją rolniczą. Nieodzowne staje się tu niejako dwutorowe podejmowanie decyzji. Z jednej strony – tak produkować, by do minimum ograniczyć uboczne, niepożądane, wpływające na klimat skutki działalności rolniczej w postaci emisji gazów cieplarnianych, „użyźniania” wód, czy też przyczyniania się do występowania erozji. Z drugiej strony – skoro już klimat, a co za tym idzie warunki produkcji rolniczej nie są identyczne jak np. 30 czy 50 lat temu, to jakich innowacji potrzebujemy, aby zapewnić dobrą jakość, ilość produktów i efektywność ekonomiczną. Powiązanie tych dwojakiego rodzaju celów jest trudne, wymagające różnorodnej wiedzy, ale nie niemożliwe.
Zmiany klimatu, o których teraz bardzo głośno się mówi, dostrzegane były już wiele lat temu. Świadczy o tym chociażby „Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu” będąca umową międzynarodową podpisaną podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju, popularnie zwanej Szczytem Ziemi w 1992 r. w Rio de Janeiro. W umowie tej określono założenia międzynarodowej współpracy dotyczącej ograniczenia emisji gazów cieplarnianych odpowiedzialnych za zjawisko globalnego ocieplenia. Od tamtej pory wiele się wydarzyło.
Przechodząc do tego, co obecnie mogą w problematyce klimatu wnieść gospodarstwa demonstracyjne, warto zaznaczyć, że te gospodarstwa są gotowe lub przygotowywane do korzystania z możliwości wprowadzania innowacji wypracowanych i oferowanych przez jednostki naukowe. Osiągnięciami naukowymi o tematyce mającej znaczenie dla klimatu może pochwalić się wiele jednostek badawczych takich jak instytuty badawcze i uczelnie wyższe. Badania tam prowadzone skupione są, zależnie od specyfiki danej jednostki naukowej, na diagnozowaniu przyczyn zmian klimatu, szukaniu optymalnych rozwiązań w celu zapobiegania zmianom klimatu bądź też dostosowywaniu się do tych zmian. Propozycji praktyk adaptacyjnych niejako „gotowych” do wdrożenia w gospodarstwach możemy szukać w ofercie niektórych instytutów. Oto kilka przykładów:
W Instytucie Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach opracowano numeryczne modele pogody do prognozowania wilgotności gleby, a w celu usprawnienia procesu nawadniania i racjonalnego wykorzystywania wody opracowano prototypowe systemy automatyki nawadniania szkółek kontenerowych. Jest to ciekawa oferta dla gospodarstw ogrodniczych. Bardzo ciekawą propozycją jest też system akumulatorów ciepła, które magazynują nadwyżki ciepła powstające we wnętrzu tuneli foliowych w czasie operowania promieni słonecznych i uwalnianie tego ciepła np. nocą, gdy temperatury są za niskie, jak na potrzeby uprawianych tam roślin.
W Instytucie Zootechniki – PIB od wielu lat prowadzone są badania nad możliwościami redukcji wytwarzania gazów cieplarnianych oraz redukcji odorów poprzez odpowiednie sposoby żywienia oraz metody przechowywania nawozów naturalnych. Wypracowano wiele szczegółowych rozwiązań i propozycji gotowych do wdrożenia.
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie realizuje projekt, w ramach którego powstanie obiekt szklarniowy całkowicie zasilany energią pochodzącą ze źródeł odnawialnych. Poza tym powstają tam m.in. rozwiązania służące bezodorowej technologii produkcji kompostu ekologicznego.
Osiągnięciami w dziedzinach służących ochronie klimatu poszczycić się może wiele placówek naukowych, powyżej wspomniałam tylko o kilku przykładach. Szerszą informację można znaleźć np. w materiałach prezentowanych na stronie MRiRW, pod linkiem https://www.gov.pl/web/rolnictwo/zmiany-klimatu-climate-change
Gospodarstwa demonstracyjne są dobrymi adresatami, do których mogą trafiać te innowacje. Na stronie Krajowej Sieci Gospodarstw Demonstracyjnych są już gospodarstwa, które wyróżniają się stosowaniem pro-klimatycznych rozwiązań i bezpośrednim korzystaniem z osiągnięć nauki. W chwili, gdy w bazie zarejestrowanych jest 41 gospodarstw, 13 z nich zadeklarowało udział w doświadczeniach i pracach badawczych. Są wśród nich głównie zakłady doświadczalne instytutów oraz gospodarstwa należące do Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Niemniej jednak otwiera to już szansę na popularyzację ich dorobku wśród innych gospodarstw. Tematyka związana z adaptacją do zmian klimatu jest na razie nieśmiało sygnalizowana w charakterystyce gospodarstw, ale wśród proponowanych tematów prezentacji pojawia się, np. w gospodarstwach wybranych przez Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego:
- Technologie przyjazne środowisku i przeciwdziałające zmianom klimatu;
- Uprawa konserwująca;
- Bilansowanie nawożenia azotem, fosforem, wapnowanie;
- Bilansowanie materii organicznej w glebie, zmianowanie, płodozmian, nawożenie organiczne;
- Rolnictwo precyzyjne;
- Zastosowanie nowych technologii;
- Systemy wspierania podejmowania decyzji;
- Monitoring występowania agrofagów;
- Postęp biologiczny w produkcji roślinnej i zwierzęcej;
- Nowe gatunki i odmiany cechujące się większą odpornością na niekorzystne warunki gospodarowania;
- Odmiany tolerancyjne na suszę;
- Odmiany tolerancyjne na choroby, szkodniki.
Podobna tematyka sygnalizowana jest też w niektórych gospodarstwach województwa świętokrzyskiego, warmińsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego, lubelskiego i innych. Należy się spodziewać, że wojewódzcy koordynatorzy KSGD, wybierając i opisując gospodarstwa, coraz śmielej będą sięgać po zagadnienia związane z technologiami przyjaznymi środowisku, przeciwdziałającymi zmianom klimatu i dającymi możliwość efektywnej produkcji w sytuacjach mniej sprzyjających. Warto zadbać, aby gospodarstwa demonstracyjne, każde stosownie do swojej specyfiki – wielkości, rodzajów produkcji, regionu położenia – dobierając tematykę pokazów i demonstracji – uwzględniało kwestie klimatyczne. Z drugiej strony baza gospodarstw demonstracyjnych publikowana na stronie internetowej to gotowa wskazówka dla autorów innowacyjnych rozwiązań, pozwalająca znaleźć miejsce wypróbowania i zastosowania efektywnych rozwiązań.